KÜTÜPHANELERDE YAPAY ZEKANIN ETİK BOYUTLARI
YAPAY ZEKANIN KÜTÜPHANELERDE KULLANILMASINDAKİ ZORLUKLAR VE ETİK
Yapay zeka kütüphane sisteminde umut verici yenilikçi bir fikir olmasına rağmen, dezavantajları ve zorlukları da yok değildir. Aynı zamanda yapay zeka ile entegre edilmiş kütüphanelerde etik boyutlarında tartışılması gereken konularından biridir.
Yapay zeka teknolojileri işlerimizi kolaylaştırıyor olsa da birçok noktada dezavantajları da bulunmaktadır. Bu konu hakkındaki yapay zekanın dezavantajları Shohana (2016)’nın blog yazısında ele alınmıştır.
Shohana (Shohana, 2016), yapay zekanın dezavantajlarını şu şekilde özetlemiştir:
- Yapay zeka sistemleri insan işlerinin yerini alma ve böylece toplumdaki işsizlik oranını artırma yeteneğine sahiptir.
- Yapay zeka sistemleri arızalanabilir ve programlanmadıkları görevleri yerine getirebilir. Onları destekleyen algoritmalar sorunlu hale gelirse yapay zeka sistemlerinin yanlış bilgi yayma olasılığı da artar.
- Yapay zeka sistemleri kötüye kullanılabilir ve büyük ölçekli yıkıma yol açabilir.
- Yapay zeka sistemlerine aşırı bağımlılık, artık bir robot bu işi yaptığı için kütüphanecilerin kataloglama ve sınıflandırma gibi kütüphane işlemlerinde yer alan temel işlemleri unutmalarına neden olabilir.
- İnsan dokunuşu’ eksikliği. Bazı kullanıcılar doğrudan insanlarla etkileşime girmeyi ve duygularını bir makineye değil insana ifade etmeyi tercih edecektir.
- Yapay zekaya karşı olan güvensizlik duygusu. İnsanların sürekli yapay zekanın yaptığı işten emin olamaması ve doğruluklarının sorgulanması işleri daha zor bir hale getirebilir.
Yapay zekanın kütüphanelerde kullanımının dezavantajlarının yanın da bu durumun bir de etik boyutları bulunmaktadır. Bu etik boyutları Jyoti ve Kumar (2024) şu şekilde ele almıştır:
- Kişisel verilerin işlenmesi: Kullanıcıların onayı kütüphaneler tarafından, yapay zeka uygulamaları için verilerinin toplanması ve kullanılması öncesinde alınmalıdır. Güveni korumak için veri kullanımının amaçları ve etkileri hakkında net iletişim şarttır.
- Veri güvenliği önlemleri: Kullanıcı bilgilerine yetkisiz erişimi veya ihlalleri önlemek için güçlü veri güvenliği prosedürleri uygulayın. Kütüphaneler, yapay zeka destekli süreçlerde kullanıcı verilerinin gizliliğini ve bütünlüğünü önceliklendirmelidir.
- Fikri özgürlük ve açık erişim: Bilgilerin yayılmasında önyargıdan veya sansürden kaçınarak fikri özgürlüğe saygılı bir şekilde yapay zekayı benimseyin. Yapay zeka destekli platformlar aracılığıyla bilginin eşit bir şekilde yayılmasını sağlamak için açık erişim girişimlerini destekleyin.
- Algoritmik şeffaflık: İnsanların karar alma sürecini anlamalarına yardımcı olmak için, AI sistemleri şeffaflık için çabalamalıdır. Kullanıcılar, AI sistemlerinin nasıl çalıştığı ve sonuçlarını etkileyen faktörler hakkında bilgilendirilmelidir
- AI kararlarının yeteneğini açıklayın: AI sistemlerinin, özellikle kaynak önerileri gibi kritik uygulamalarda yaptıkları seçimler için özlü gerekçeler sunduğundan emin olun. Şeffaf AI karar alma, kullanıcı güvenini oluşturur ve hesap verebilirliğe olanak tanır.
Her iki dezavantaj ve etik konularında bilgili ve gerekli yönlendirmeleri yerine getiren kütüphaneler yapay zeka teknolojilerinden kolayca fayda sağlayacaklardır. Aynı zamanda kütüphanecilerin de bu konuda eğitilmesi ve bilinçlendirilmesi en önemli konulardandır. Bu teknolojilerden kaçınmak günümüz şartlarında çok mümkün değildir. O yüzden bu teknolojileri anlamak, yetersiz bulunan noktaların geliştirilmesi, gerekli yönergelerin düzenlenmesi ortaya çıkacak sorunları da minimuma düşürecektir.
Bu makalede yer alan içerikler, yalnızca genel bilgilendirme amaçlıdır ve Online Bilgi şirketine aittir. Bu içerikler, hukuki, mali veya teknik danışmanlık hizmeti niteliği taşımamaktadır ve kaynak gösterilmeden iktibas edilemez.
Online Bilgi firması, makaledeki bilgilerin doğru, güncel veya eksiksiz olduğunu garanti etmez ve bu bilgilerin içerebileceği hata, eksiklik veya yanlış anlaşılmalardan doğabilecek zararlardan sorumlu değildir.